Akıcılık bozuklukları, konuşma bozuklukları çeşitlerindendir. Konuşma sırasındaki tekrarlamalara, uzatmalara, bloklara, normal olmayan duraksamalara akıcılık bozukluğu, akıcısızlık denilir. Herkes konuşma sırasında zaman zaman akıcısızlık yaşar. Bunun iletişimi etkileyen boyutu için duraksamanın süresi, takılmaların tipi, akıcısızlığa eşlik eden gerginlik, kekemelik yüzdesi, iletişimi engelleyen akıcızlığın boyutları, kişinin ve çevresinin akıcısızlığa olan tavır ve tutumları önemli rol oynamaktadır. Tüm bunlar konuşma bozuklukları tedavisi sürecinin şeklini belirlemektedir.
Kekemelikte gözlemlenebilecek belirtiler:
<Sözcüğün bir kısmının/ tamamının tekrarı
Kekemekişilerde, sözcükteki hecenin örneğin ‘ka-ka-ka-kalem’ – ‘kale-le-le-lem’ ya da seslerin ‘t-t-t-takım’ ‘tak-k-k-kım’ düzensiz bir tempoyla bir ya da birden fazla sayıda tekrar edilmesi şeklinde konuşma bozuklukları gözlenmesidir.
Uzatmalar
Sözcüğün içindeki seslerin uzatılmasıdır.Ör: ‘aaaaaaaane’- ‘baaaaaaba’. Gergin olmayan uzatmalar (daha önceki terapilerden öğrenilen teknikler veya daha düşük bir olasılıkla kendi kendini sakinleştirme yöntemi) ile gergin uzatmaların iyi ayırt edilmesi gereklidir. Konuşma bozuklukları tedavisi için bu önemli bir unsurdur.
Bloklar
Bir ses –hece veya sözcüğün üretimi sırasında havanın gırtlak ya da gırtlak üstü düzenekte durdurulmasıdır.
Gerginlik ve Çabalama
Konuşma bozukluklarıbazen fiziksel etkiler yaratabilir. Kekemelik sırasında konuşma/sesletim organlarında aşırı gerginlik olmasıdır . Kekeme kişi, bu gerginlikten kurtulmak için takılmayı yok etme çabasıyla çevre kasları ve kas gruplarını kullanmaya başlar. Bu davranışlar kısa sürede klasik koşullanmayla öğrenilir ve ekstra kasların katılımıyla sürekli ilerler. Çabalama ve gerginlik burun kanatları, çene,yanaklar, alın, boyun kaslarında görülebilir.
Ses tonu(tizlik-baslık) ve Şiddetindeki(yüksek-alçak) artış
Kekemeçocuklarda bu durum, çocuğun bloktan kurtulmak ve diğer sese geçmek için yaptığı ses uzatmalarla birlikte nadiren görülür. Bu durum, çocuğun söylemekte güçlük yaşayacağı sesi önceden hissettiğinde, ses tonu-şiddetini arttırarak, bloktan zorlayarak kurtulmasının bir yoludur. Çocukta bu durum varsa, konuşma bozuklukları tedavisi yöntemi buna göre şekillendirilmelidir.
Titreme
Kekemekişilerde, çenenin , dudakların ve dilin, kişi konuşurken (akıcı veya akıcı olmayan şekilde) titreme şeklinde hareketidir. Bu gözlemler klinisyene, kekemelik durumunda oluşan gerginliğin merkezini bulmada yardımcıdır. Titremeler birey için ileri düzey kekemelikle baş etme davranışı olarak görülür.
Konuşma ortamlarından, Sözcüklerden veya Seslerden kaçınma
Konuşma bozuklukları olan bireylerde sıkça görülür.Kekeme bireyin, takılacağını hissettiği ortama girmeme, takılacağını hissettiği ses ve sözcük yerine aynı anlamı veren başka sözcük kullanma gibi kekemelikten kaçma davranışlarıdır.
Duraklar, Anlamsız sesler, Araya sözcük-ses ekleme
Bu durumlar bireyin kekemelikten kaçmak için, kekemeliği ertelemesi veya akıcı söyleyeceğine inandığı süreye kadar yaptığı geciktirmedir. Kekeme kişi, takılmaları geciktirmek için ‘şey’, ‘mmm’ gibi boşluk dolduran sözcük ya da sesler kullanır, takılmalarıyla baş etmek için konuşma akıcılığını bozan sessiz duraklar oluşturur. Konuşma bozuklukları tedavisi kapsamında, bu durumun olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Bozuk veya Düzensiz nefes alma
Kekemekişiler, kekemeliği önceden hissederek nefesini tutabilir, çok sayıda nefes alabilir veya daha başka yanlış/düzensiz ( bir nefeste birçok kelimeyi söylemeye çalışma..vb.) nefes alabilir.
Diğer vücut parçalarının hareketleri
Daha önce anlatılan tehlike belirtilerini yaşayan çocuk, kekemelik anının geleceğini hissettiğinde/kekelediğinde başını öne-geriye; kolunu, bacağını, elini; veya vücudunu farklı şekilde hareket ettirir.
Yetişkin kekemelik
Yetişkin dönem kekemeliğinde bu zamana kadar yaşamış olduğu olumsuz deneyimlerin etkisi görülür. Kekemelikten kaçma kaçınma davranışları daha profesyonel bir şekil kazanmıştır. Çoğunlukla takılacağını önceden hisseder. Belli sesler ve kelimeler, ortamlarda takılacağını düşünür. Kişinin yaptığı kekemelikten kaçmak, onu saklamaktır. Ne yaparsam kekelediğim belli olmaz anlayışı vardır. Bu tür konuşma bozuklukları yaşayanlar, genellikle yeni tanıştığı kişilerle topluluk önünde, karşı cinsle, iş görüşmelerinde sorunlar yaşar. Bu durumdan dolayı okulu bırakan hatta mesleğini buna göre seçen insanlar olabilmektedir.(bilgisayar, grafik tasarım, kepçe operatörlüğü gibi) Kekemeliğini saklamak için çok usta manevralar yapar(bilmiyormuş gibi yapar, işte, şey vs gibi takılma anlarını geciktirmeye, karşıdakinin tahmin etmesini sağlama, doğru anı bekleme, susma, saf ayağına yatma, kısa cümlelerle konuşma, akıcı söyleyeceğini bildiği kelimeleri sık kullanma, takılacağı sözcüklerin eş anlamlılarını kullanma, takılacağını bildiği kelimeleri tarif etme, konuşma gerektiren işleri başkasına yaptırma, utanma, üzülme, kendini küçük görme, kendine güvenmeme, girişimcilikte azalma, karşıdakinin bakışlarını görmek istememe….Terapide öncelikle bu olumsuz bakış açısının değiştirilmesi, kekemelikten kaçmaktan onu gözlemektense onunla mücadele etmeyi öğretmeyi hedefliyoruz. Bu konuşma bozuklukları tedavisi açısından çok önemlidir. Terapide ilk 5 seans çok önemlidir ve 5 seans sonunda büyük değişiklikler beklenmektedir. Yine de herkeste farklı hızlarla ilerlenmektedir. Sonuç olarak hedeflenen bireyin bu duruma rağmen hayatına düzgün kendiyle barışık ve mutlu bir şekilde devam edebilmesidir. Çünkü kekemelik hiçbir şeye engel değildir.
Okul DönemiKekemelik
Bu dönemde başlangıçtaki basit tekrar ve uzatmaların yerini gergin bloklar ve ikincil davranışlar almıştır. Çocuk kekelemekten kaçmak için sözcük değiştirebilir, susabilir, derste sorunun cevabını bildiği halde parmağını kaldırmayabilir, gösterilerde konuşma gerektiren işlerden kaçabilir, zaman zaman okula gitmek istemeyebilir. Konuşma bozuklukları olan çocuklar, duygularını gizleyebilir ve içine kapanabilir, arkadaşlarının alay etmesi veya taklidinin yapılması en büyük korkusudur. Aileler bu dönemde çocuklarına ‘düzgün konuş, nefes al söyle, bir daha söyle, rahatla, neden böyle konuşuyorsun’ benzeri şeyler söyleyerek onun bu duruma karşı daha da olumsuz bakış açısı sağlamasına neden olabilirler. Bu tutum, konuşma bozuklukları tedavisi açısından bakıldığında, olumsuz bir etki yaratır. Bazı velilerde hiçbir şey yokmuş gibi davranıp bu yarayı daha da derinleştirebilirler. Öğretmenler, kekeme çocuğu tahtaya kaldırıp kaldırmamada kararsız kalabilir bazıları tahtaya kalkması için aşırı zorlayabilir bazıları da çocuğun daha fazla üzülüp zorlanmaması için onu derse kaldırmayabilir. Bazı çocuklar bu konunun açılmasından bile çok büyük rahatsızlık duyabilir. Aşırı derecede olumsuz bakış açısı kazanmış çocuklara ulaşmamız çok daha zor olabilmektedir. Terapiye aile ile katılması gerekmektedir. En az çocuk kadar ailenin de değişmesi gerekmektedir. Çocuktaki olumsuz bakış açısı ve kendi kekemeliğine karşı olan duyarsızlaştırma tam olarak sağlanamadan hiçbir teknik bir işe yaramamaktadır. Çocuk hem seans sırasında hem dışarıda hem de okulda bu akıcılığını sürdürebilmelidir. Bu yüzden gidebildiğimiz çocuğun okuluna gitme derse girme dışarıya çıkma gibi terapinin her yerde etkin olması için çalışmalar yapılmaktadır. Kekemelik modifikasyonu tekniği ile çocuğun takılmalarını her ortamda kontrol edebilmesi hedeflenmektedir.
Konuşma Bozuklukları ile ilgili daha çok şey öğrenmek için diğer makalelerimizi inceleyiniz