Terapinin amacı hastanın nörolojik hasarı çerçevesinde iletişim becerilerini arttırmaktır. Afazik hastaların büyük çoğunluğun da hasar kalıcıdır. Bu bakımdan hasta tedavi amacı bir süre sonra dili iyileştirme amacından dile yönelik kompassasyona dönüştürülmelidir.
Afazili tiplerin düzelme paternlerini klinisyen bilmelidir. Örneğin Global afazi çoğunlukla kronik Broka afazisine dönüşür. Çok az afazik hastada işitsel becerilerde tam eksiklik ya da işitsel becerilerde tam yeterlik gözlenir.
Temel olarak 4 tane afazi teorisi vardır.
1.STİMÜLASYON-FASİLİTASYON:
Bireyin kendi dilsel bilgiye ulaşımı bozulmuştur. Bu nedenle dilsel bilgiye ulaşım için çok fazla stimülasyon uygulanmalıdır. Bu yaklaşımın ana noktası tekrarlı yoğun duysal girdi (çoğunlukla işitsel) lerin çok fazla sağlanmasıdır.
2. DEBLOKİNG:
Bu yaklaşımda dilsel yolların hasarlanmış olduğunu kabul edilir ancak, hasarlanmış kanalların stimülasyonu yerine sağlam kalan dil sistemleri üzerine yoğunlaşır. Bu yaklaşım bozuk modalitedeki içindeki sağlam fonksiyonu tetiklemek için kullanılır. (Luria ,1978) Bu yaklaşım tek bir modelitedeki dil fonksiyonunun intrasistemik reorganizasyonunu içerebileceği gibi (sözel çıktıyı fasilite etmek için şarkı söylemenin kullanılması) veya bir modalitenin diğerini uyarması için intersistemik reorganizasyonu kullanmasını ( örn. işaret veya jestleri kullanarak sözel ifadenin arttırılmasını) içerir.
3. EDİMSEL KOŞULLAMA:
Yaklaşımın temel inanışı beyin hasarlanması dilsel bilgiye ulaşım yollarının bozulması yerine dilsel bilginin kaybolduğuna inanır. Tedavide kaybolmuş dil becerilerini pekiştireçlerle yeniden öğretme becerilerine dayanır. Edimsel koşullamadaki tedavi prosedürleri stimülasyon-fasilitasyon tekniklerine benzer ancak pekiştireçleri kullanması bakımından bu yaklaşımdan ayrılır. Edimsel koşullama yaklaşımı klinik olarak sistemik dilsel davranışı şekillendirmek için pekiştireç kullanırken, diğer yaklaşım bozulmuş yolları fasilite etmek için yoğun tekrarlama kullanır(Leonard Lapoint, 1985).
4. FONKSİYONEL KOMPANSATUAR:
Bu yaklaşımda afazide dilsel bilginin kaybolduğuna inanır. Fakat terapideki hedef fonksiyonel ileişimi sağlamaktır. Hasta dile ait modaliteyi kullanırken modelite yerine mesajın dinleyiciye ulaşması temel amaçtır (konuşma,jest,şarkı söyleme,yüz ifadesi,yazma çizim…) ASHA’nın FACS (İletişim becerilerinin fonksiyonel değerlendirilmesi)adlı testinden yararlanılmaktadır. Test içinde 43 iletişim davranışı var ve 4 temel alan olarak gruplanmıştır. Bu alanlar a.sosyal iletişim, b.temel ihtiyaçlar, c.okuma , yazma ve sayı kavrama, d.günlük planlama olarak yer almaktadır. Holland’ın afazi terapisinde uzun dönem fonksiyonel hedefleri.(1995)
1. Acil durumlarda yardım isteyebilme (Örneğin 112’i arama)
2. Tutumlarını ifade edebilme
3. Basit ihtiyaçlarını belirtme(açlığını,susuzluğunu,yorgunluğunu ifade etme)
4. Basit emirleri takip etme (Saatin alarmını kurabilme.)
5. Sosyal ortam ve ilişkilere dönebilme (Afaziden öncesi durumundaki sosyal ilişkilerine dönebilme )
6. Eylem, fikir, düşünce, anlamında bağımsız olabilme( bir fikri kabul etmeme, farkı söyleyebilme)
7. Afazi öncesinde hoşlandığı aktivitelere yeniden devam edebilme (torunlarıyla oynama)
8. Bazı rutin sorumluluklarını alabilme(çiçek sulama, çöp dökme)
9. Haberleri takip debilme (televizyondaki haberleri dinleme, gazete başlıklarını takip edebilme)
10. Çok kısa periyodlarda da olsa afazi bozukluğundan bağımsız olarak hayatını idame ettirmesi ( bir konser yada spor müsabakasına gidebilme)
TERAPİ BAŞLATMAK VE SÜRDÜRMEK İÇİN GEREKLİ KURALLAR
Aşağıdaki örnek program sözel ifadeyi arttırmak gerekli sınırlamaları içerir.
1.Sözel olmayan şekilde hastadan göstermesi, işaret etmesi istenir.
2. Tek kelimeli adlandırma (konfrantasyon, yanıtlayıcı)
3. Daha uzun yapılara geçilir.(sözce,sözcük öbeği)
4.Cümle düzeyine geçilir.
Sözce sayısı terapide kritik özellik içerir. Ancak afazi terapisi basitce sözce sayısını arttırmaktan daha çok şey içerir.(Örn. hastanın bağımsızlığını desteklemek için terapist verdiği ipucu ,modelleme desteğini azaltabilir. Buna ek olarak terapi daha karmaşık bir dilsel yapıları da içerebilir.(Sözce uzunluğunu sağlarken dili literal dilden daha figüratif formlara(espri, deyim…)doğru ilerlenir.) Tek sözcük düzeyindeki daha karmaşık yapı formlarında zıt kelimeler, eşanlamlı kelimeler gibi kelimeler arası ilişkiler kurulur. Terapide doğruluk oranı yakalandıktan sonra sözce uzunluğu ve dilsel karmaşıklık arttırılmadan tepki hızı arttırılabilir.Tek denekli desenlerde karmaşık sentaktik yapılardan daha az karmaşık düzeye doğru cümleler yapılandırıldığında cümle üretiminin daha kolaylaşacağı belirtilmektedir.
AFAZİK AİLENİN HASTAYA YAKLAŞIMINA YÖNELİK ÖNERİLER
1. Konuşmaya başlamadan önce göz kontağı kur.
2. Yavaşça ve normal ses şiddetinde ve vurgularla konuşun.
3. Mesajları kısa tutun.
4. Mesajları, konuşmayı jestler ve diğer yüz ifadeleri gibi sözel olmayan iletişimle birlikte verin.
5. Anlaşıldığınızdan emin olun.
6. Evet hayır soruları sorun ( anladın mı, tamam mı?).
7. Mesaji iletmek için her zaman yanınızda kağıt kalem olsun.
8. Hasta konuşmacılara arasında konuşma geçişlerine dikkat edilmelidir(hızlı geçişler olmamalı)
9. Afazik kişinin yanıt vermesine zaman tanıyın.
10. Mesajı anlamadığınızda anlamış gibi yapmayın ve anlamadığınızı anlatın.
İpucu çeşitleri
1. Otomatik sıralamalar( haftanın günleri….)
2. Sözel çağrışım çiftleri( bıçak-ekmek)
3. Cümle tamamlama( We use a broom to sweep the________( floor.)
4. Deyimleri tamamlama
5. Alternatif kelimeler (zıt kelimeler, anlamlı kelimeler)
6. Kafiyeli kelimeler
7. Fonemik ipuçları
8. İlk harfin hecenin ya da cümlenin ilk kelimesinin yazılması
9. Kategori ipuçları
10. Parmaklarla havada harf yazımı
11. Jestsel ya da pandomim ipuçları
12. Nesne ve eylem özellikleri( birkaç resim arasından hangi yavaş,,,hangisi keskin)
Manual of Aphasia and Aphasia Therapy